Na czym polega unieważnienie małżeństwa?
Termin „unieważnienie małżeństwa”, czyli ustanie małżeństwa, w praktyce oznacza zniweczenie wszystkich skutków małżeństwa od daty wydania orzeczenia prawomocnym wyrokiem sądu. Wyjątek stanowią dzieci pochodzące z małżeństwa unieważnionego, które zachowują swój dotychczasowy status.
Małżeństwo można unieważnić, gdy każda z niżej wymienionych przyczyn, zawarta w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym istniała w chwili zawierania małżeństwa:
- brak ustawowego wieku małżonka tzn. zostało ono zawarte przez kobietę, która nie ukończyła 16 lat, a małżeństwo zostało zawarte bez zgody sądu lub przez mężczyznę, który nie ukończył 18 lat;
- związek małżeński zawarła osoba ubezwłasnowolniona;
- małżeństwo zawarła osoba chora psychicznie albo niedorozwinięta umysłowo;
- małżeństwo zawarła osoba pozostająca we wcześniej zawartym małżeństwie (bigamia);
- istnieje pomiędzy małżonkami stosunek pokrewieństwa w linii prostej, linii bocznej (rodzeństwo, oraz rodzeństwo przyrodnie i pozamałżeńskie), ponadto można żądać unieważnienia z powodu powinowactwa między małżonkami;
- istnienie pomiędzy małżonkami stosunek przysposobienia;
- gdy oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński zostało złożone przez osobę w stanie wyłączającym świadome wyrażenia woli, pod wpływem groźby lub błędnej tożsamości drugiej osoby;
- jeżeli zostało zawarte przez pełnomocnika bez zgody sądu lub pełnomocnictwo było nieważne.
Z wnioskiem o unieważnienie małżeństwa mogą wystąpić małżonkowie, a także osoby, które mają w tym interes prawny (rodzice, opiekunowie lub prokurator). Unieważnienie małżeństwa następuje w wyniku decyzji sądu rodzinnego. Wniosek o unieważnienie małżeństwa można złożyć w ciągu trzech lat od zawarcia małżeństwa. Wniosek należy złożyć do sądu rodzinnego w okręgu zamieszkania stron, musi być zgodny z wzorem zamieszczonym w przepisach procesowych Sądu Najwyższego. Pismo procesowe składa się w sądzie okręgowym w miejscu wspólnego zamieszkania małżonków lub do sądu w miejscu zamieszkania osoby składającej pismo. Do pisma należy dołączyć akt ślubu, akty urodzenia dzieci, zaświadczenie o zarobkach (dochodach), zaświadczenia istotne dla rozstrzygnięcia sprawy (lekarskie, decyzje administracyjne itp.), pełnomocnictwo dla adwokata (może prosić sąd o wyznaczenie adwokata z urzędu.). Od pism takich pobierany jest opłata sądowa.
Strona, której sytuacja materialna nie pozwala na uiszczenie stosownego wpisu, może zwrócić się do sądu z wnioskiem o zwolnienie od kosztów sądowych. Składająca taki wniosek należy dołączyć oświadczenie o swoim stanie materialnym ( na odpowiednim formularzu, dostępnym w sądzie).Sąd, rozpatrując wniosek o unieważnienie związku małżeńskiego, bierze pod uwagę formalne przesłanki poprawności zawarcia małżeństwa. Nie bada sprawy pod kątem jakości pożycia (np. zdrady). Podstawą unieważnienia jest wykazanie podstaw prawnych przed sądem.
Skutki prawne unieważnienia małżeństwa w przypadku wspólnych dzieci: sąd ustala władzę rodzicielską, obowiązki alimentacyjne, sposób korzystania ze wspólnego mieszkania. Sprawy wspólnego majątku są rozpatrywane tak samo jak przy rozwodzie. Małżonek, który zawarł małżeństwo w złej wierze jest winny rozkładu pożycia. Małżonkowie z unieważnionego związku tracą wszelkie prawa spadkowe i automatycznie wracają do poprzednich nazwisk. Postępowanie o unieważnienie związku jest dwuinstancyjne i przysługuje prawo wniesienia apelacji do sądu apelacyjnego. Należy pamiętać, że uznanie małżeństwa za nieważne przez sąd nie oznacza, że dla Kościoła jest się osobą stanu wolnego, również unieważnienie ślubu kościelnego nie zwalnia z obowiązku uregulowania spraw przed sądem cywilnym.