Plagiat i jego konsekwencje

fot. Minerva Studio/bigstockphoto.com

Plagiat – jest to termin pochodzący z języka prawniczego, obejmujący swym zakresem prawa autorskie, polegający na posłużeniu się cudzym utworem lub jego częścią i przypisanie sobie jego autorstwa, ukrywając jednocześnie jego rzeczywiste pochodzenie.

Przypisywanie sobie cudzych tekstów czy idei bez podawania źródła jest kradzieżą własności intelektualnej i zawsze wiąże się z naruszeniem praw osobistych, a nieraz również majątkowych, podlega karze na podstawie przepisów kodeksu karnego. Jako plagiat należy traktować również podpisanie się nazwiskiem wyłącznie jednego autora w przypadku utworu stworzonego we współpracy z kimś innym. Ważne przy tym, że działanie plagiatora musi być umyślne i świadome.

Plagiat nie wystąpi więc w sytuacji, gdy dwóch twórców stworzy niezależnie od siebie utwory w dużej mierze do siebie podobne lub identyczne. Z tego powodu stwierdzenie, czy doszło do popełnienia plagiatu, nastręcza sądowi nieraz wiele trudności.

Wyróżnia się dwa rodzaje plagiatu: jawny i ukryty. Pierwszy występuje, gdy przejęty zostaje utwór w całości lub jego część, i podpisany własnym nazwiskiem. Plagiat ukryty natomiast to przejęcie przez autora fragmentów lub całości utworu innego twórcy, bez podania źródła jego pochodzenia i nazwiska rzeczywistego autora, i posłużenie się tym utworem jako własnym. Ważne przy tym, że plagiatem nie jest wyłącznie cytowanie wprost, ale również odwzorowanie treści za pomocą innych słów, które jednak oddają taką samą ideę i zamysł jak w dziele pierwotnym.

Należy wyróżnić dodatkowo autoplagiat, który nie jest rodzajem plagiatu, ponieważ nie jest to posłużenie się utworem cudzym, a powtórne publikowanie twórczości własnej, z pominięciem wzmianki na ten temat. Najczęściej stosowany jest przez osoby chcące uzyskać ilościowe powiększenie swojego piśmienniczego dorobku, jednak w środowisku literackim i naukowym rozwiązanie takie uważa się za co najmniej nieetyczne.

Plagiator może za popełnione przestępstwo ponieść odpowiedzialność cywilną, jak i prawną. Istotne jest, że roszczeń z tego tytułu może dochodzić zarówno autor utworu pierwotnego, jak i jego spadkobiercy. Zgodnie z obowiązującym prawem roszczenia te mogą mieć charakter dwojaki: majątkowy lub niemajątkowy. W pierwszej kategorii dochodzić można zadośćuczynienia albo zapłaty odpowiedniej sumy pieniędzy na wskazany cel społeczny. Wśród roszczeń niemajątkowych pokrzywdzonym przysługuje roszczenie o zaniechanie działań naruszających ich dobra osobiste bądź o usunięcie skutków tego naruszenia.

Natomiast odpowiedzialność karna, jaka może spotkać nieuczciwego autora, wynika z ustawy o prawach autorskich i prawach pokrewnych. Do kar przewidzianych w ustawie należy kara grzywny, ograniczenia wolności, a nawet pozbawienia wolności do lat 3.

Przedawnienie roszczeń cywilnych z tytułu popełnienia plagiatu następuje po upływie 10 lat, natomiast w przypadku przestępstwa ściganego z oskarżenia publicznego – 5 lat.