Aktualna sytuacja Trybunału Konstytucyjnego
fot. bigstockphoto.com
Kwestią, która od ponad pół roku jest żywo dyskutowana przez większość Polaków, jest spór wokół Trybunału Konstytucyjnego i wynikający z niego, wskazywany w większości przez opozycyjne środowiska polityczne oraz część opinii publicznej, kryzys konstytucyjny.
Trybunał Konstytucyjny, jako samodzielny organ władzy sądowniczej, jest sądem konstytucyjnym, funkcjonującym w oparciu o przepisy Konstytucji oraz przepisy właściwej ustawy o Trybunale Konstytucyjnym. Utworzony w 1982 roku, a czynnie działający od roku 1986, ma za zadanie sprawowanie kontroli nad konstytucyjnością prawa – sprawdzanie jego zdolności na niższym szczeblu (ustawy) z normami prawnymi wyższego rzędu (Konstytucja, wybrane umowy międzynarodowe). Co do zasady, w jego skład wchodzi piętnastu sędziów, wybieranych indywidualnie przez Sejm, na dziewięcioletnią kadencję. Osoby kandydujące do Trybunału muszą „wyróżniać się wiedzą prawniczą” oraz posiadać odpowiednią praktykę i doświadczenie zawodowe, tj. kwalifikacje analogiczne do tych pozwalających na zajmowanie stanowiska sędziego Sądu Najwyższego lub Naczelnego Sądu Administracyjnego: co najmniej dziesięcioletni staż pracy na stanowisku sędziego lub prokuratora, albo dziesięcioletnie doświadczenie na stanowisku adwokata, radcy prawnego lub notariusza. Prezesa i Wiceprezesa Trybunału powołuje Prezydent RP. W założeniu, wybór sędziów oraz ich obsadzanie, w miarę zwalnianych miejsc, może stanowić decyzja Sejmu tylko jednej (obowiązującej w danym czasie) kadencji, ma gwarantować apolityczność Trybunału, a niedopuszczalność ponownego wyboru tych samych sędziów jego niezawisłość.
Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają charakter ostateczny oraz powszechnie obowiązujący – nie podlegają zaskarżeniu do jakiejkolwiek innej instancji i wiążą swoją mocą wszystkie podmioty prawa, w tym organy władzy publicznej. Podlegają one niezwłocznemu ogłoszeniu w wydawnictwie urzędowym, w którym był opublikowany rozpatrywany akt – jeżeli nie był nigdzie ogłoszony, dane orzeczenie umieszcza się w Dzienniku Urzędowym Rzeczpospolitej Polskiej „Monitor Polski”. Zazwyczaj orzeczenie obowiązuje od dnia jego publikacji.
Obowiązująca od 30 sierpnia 2015 roku ustawa o Trybunale Konstytucyjnym, wskazywała między innymi ścieżkę wyboru nowych sędziów, w miejsce tych, których kadencje wygasały kolejno w listopadzie i w grudniu. Tuż po dokonaniu wyboru sędziów podniesiona została kwestia jego legalności. 3 grudnia 2015 roku Trybunał Konstytucyjny orzekł, że dwóch sędziów, mających zastąpić tych, którzy kończyli swoje kadencja w grudniu, zostało wybranych niezgodnie z Konstytucją. Pozostała trójka, mająca zastąpić sędziów ustępujących w listopadzie została wybrana legalnie – Prezydent nie przyjął jednak od nich ślubowania. 2 grudnia Sejm wybrał kolejnych pięciu sędziów, którzy tym razem skutecznie złożyli ślubowania. Tym samym, Trybunał liczy obecnie osiemnastu sędziów, z których trzech oczekuje na złożenie ślubowania, a trzech następnych czeka na objęcie obowiązków sędziowskich.
Pod koniec zeszłego roku weszła w życie nowelizacja ustawy o Trybunale, autorstwa obecnej ekipy rządzącej, wprowadzająca między innymi konieczność orzekania w pełnym składzie sędziów, wynoszącym trzynaście osób (dotychczas wynosił on dziewięciu sędziów), przy większości 2/3 głosów (wcześniej decyzje mogły być podejmowane zwykłą większością głosów). 9 marca bieżącego roku Trybunał Konstytucyjny orzekł niezgodność większości zapisów rzeczonej ustawy z Konstytucją, jako uniemożliwiających „sprawne i rzetelne działanie Trybunału”. Premier RP, Beata Szydło, zapowiedziała, że nie opublikuje wydanego orzeczenia.