Przesłuchanie osoby nieletniej

Przesłuchanie osoby nieletniej może odbywać się w charakterze świadka, podejrzanego lub sprawcy czynu, jednakże zawsze wymaga delikatniejszego podejścia niż w przypadku przesłuchania osoby dorosłej. Z tego powodu w prawie karnym przewidziano specjalną procedurę, która określa zasady, jakich należy przestrzegać podczas takiego przesłuchania. W styczniu ubiegłego roku w życie weszły znowelizowane przepisy kodeksu postępowania karnego, które dodatkowo zasady te obostrzyły.

Przesłuchanie nieletniego regulowane jest ustawą o postępowaniu w sprawach nieletnich oraz kodeksie postępowania karnego i kodeksie postępowania cywilnego.

Przesłuchanie powinno się odbywać w obecności rodziców małoletniego, opiekuna lub obrońcy. Jeśli ich obecność nie jest możliwa, należy mu zapewnić towarzystwo nauczyciela, przedstawiciela powiatowego centrum pomocy rodzinie albo przedstawiciela organizacji społecznej, która zajmuje się oddziaływaniem wychowawczym na nieletnich lub wspomaganiem procesu resocjalizacji. Fakt ten należy odnotować w protokole przesłuchania.

Zaniechanie obowiązku zapewnienia obecności jednej z wymienionych osób jest poważnym naruszeniem przepisów procesowych, a protokół z takiego wadliwego przesłuchania nie powinien być uwzględniony ani przez sąd rodzinny ani przez sąd zwykły. Jednak nie ma przeszkód prawnych, aby protokół taki został wykorzystany jako dowód w postępowaniu karnym. Powyższe procedury mają na celu przede wszystkim zapewnienie nieletniemu poczucia bezpieczeństwa oraz zaufania. Ponadto osoba taka nie jest w stanie, z uwagi na brak wiedzy i doświadczenia życiowego, należycie bronić swoich praw, co ma mu zapewnić obecność osoby dorosłej.

Nieletniego, jak każdą osobę przesłuchiwaną, należy poinformować o następujących kwestiach:

• treści stawianego zarzutu, jeśli jest przesłuchiwany w charakterze oskarżonego,
• przysługujących mu prawach i obowiązkach,
• prawie do składania wyjaśnień, prawie do odmowy składania wyjaśnień, prawie do odmowy odpowiedzi na poszczególne pytania,
• uprawnieniach do złożenia wyjaśnień na piśmie.

Tryb przesłuchania nakazuje umożliwienie osobie nieletniej wypowiedzenie się w danej kwestii, w granicach określonych celem danej czynności, a dopiero potem zadawanie mu pytań, w celu wyjaśnienia, uściślenia czy kontroli treści tego zeznania. W związku z tym należy mu zapewnić warunki umożliwiające swobodę wypowiedzi. Podczas całej procedury nie można stosować żadnych metod przymusu ani też zadawać pytań sugerujących prawidłową odpowiedź. Zeznania uzyskane w ten sposób są pozbawione waloru dowodowego i jako taki nie mogą być wykorzystane.

Z przesłuchania sporządza się protokół, który muszą podpisać wszystkie osoby biorące udział w czynności. Protokół powinien odzwierciedlać dosłowny przekaz nieletniego, być przy tym obiektywnym i rzeczowym odwzorowaniem przekazanych przez przesłuchiwanego informacji.
Zapis przesłuchania może mieć również formę dźwiękową lub wizualną, wtedy odpowiedni nośnik stanowi załącznik do protokołu, którego sporządzenie jest obligatoryjne dla ważności czynności.