Czym jest wywłaszczenie?

Wywłaszczenie jest pojęciem prawnym, opisującym pozbawienie lub ograniczenie prawa rzeczowego określonej osoby na podstawie aktu prawnego, które następnie przekazywane jest na cele publiczne.

Jest najdalej idącą ingerencją w prawa rzeczowe, w tym również ograniczone, a składają się na nie poszczególne elementy:

• odebranie prawa podmiotowego,
• działanie z mocy przymusu państwowego na podstawie indywidualnego aktu prawnego, czyli decyzji administracyjnej mającej charakter konstytutywny,
• działanie z mocy przymusu państwowego na mocy ogólnego aktu prawnego, czyli ustawy, rozporządzenia z mocą ustawy, rozporządzenia wykonawczego,
• przejęcie własności za odszkodowaniem.

W efekcie tych działań prawo rzeczowe osoby prywatnej zostaje przeniesione na rzecz jednostek samorządu terytorialnego lub Skarbu Państwa. Wywłaszczenie może mieć charakter stały lub tymczasowy.

W polskim prawie wywłaszczenie jest przewidziane jedynie na konkretny cel publiczny, a mianowicie:

• pod budowę dróg,
• pod budowę szkół publicznych i państwowych szkół wyższych,
• przeznaczenia pod zalanie sztucznego zbiornika wodnego,
• pod budowę i dla utrzymania pomieszczeń dla urzędów, organów władzy, administracji, sądów i prokuratur,
• pod budowę budynków ochrony zdrowia, przedszkoli, domów opieki społecznej, placówek opiekuńczo – wychowawczych, obiektów sportowych,
• przy ustanawianiu i ochronie miejsc pamięci narodowej,
• przy ochronie zagrożonych wyginięciem gatunków roślin, zwierząt, siedlisk przyrody.

Prawa wywłaszczonego

Za wywłaszczenie przysługuje odszkodowanie, a odpowiedzialność odszkodowawcza jest w tym przypadku rodzajem odpowiedzialności cywilnej o charakterze majątkowym i powstaje ona z mocy prawa w momencie powstania szkody. Wypłata odszkodowania jest w przypadku wywłaszczenia konieczna i nie można tego etapu pominąć. Odszkodowanie wypłacane jest jednorazowo w postaci kwoty pieniężnej, lub jeśli wywłaszczony wyrazi na to zgodę, może być dokonane poprzez przyznanie mu nieruchomości zamiennej.

Wysokość odszkodowania ustala się jako wartość odejmowanych praw i wysokości powstałej szkody, chyba że zmniejszeniu ulegnie wartość samej nieruchomości. Wysokość tą określa starosta w drodze decyzji, według stanu nieruchomości na dzień wywłaszczenia, biorąc pod uwagę jej przeznaczenie i wartość oraz uwzględniając rodzaj nieruchomości, jej położenie, sposób użytkowania, wyposażenie w infrastrukturę techniczną, aktualne ceny rynkowe nieruchomości o podobnych cechach.

W ustawie o gospodarce nieruchomościami przewidziano możliwość wypłaty zaliczki na poczet odszkodowania, która wypłacana jest na wniosek osoby uprawnionej do otrzymania odszkodowania. Zaliczka wypłacana jest jednorazowo i stanowić może 70% ustalonej kwoty odszkodowania, a  wypłaty dokonuje się w terminie 30 dni od daty złożenia wniosku przez wywłaszczonego.