Prawo cytatu

mkabakov/bigstockphoto.com

Można zwięźle napisać, że prawo cytatu to możliwość zamieszczenia w swoim własnym dziele, części rozpowszechnionych utworów innych twórców. Można nieraz wykorzystać nawet cały utwór, jeśli jest on tak zwaną krótką formą, a przede wszystkim możemy zrobić to bez zgody twórcy i bez uiszczania wynagrodzenia.

Prawo cytatu jest najczęściej wykorzystywane w branży artystycznej, a także naukowej i publicystycznej. Zanim skorzystamy z takiego przywileju, warto zapoznać się z obowiązkami i obostrzeniami, które leżą po stronie korzystającego, aby nie doszło do naruszenia praw twórcy.

Prawo cytatu jest uregulowane w art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, natomiast kolejne artykuły opisują dodatkowe okoliczności jego stosowania. Dotyczy przede wszystkim dzieł, które są objęte majątkowymi prawami autorskimi. Nazwa „prawo cytatu” może być myląca, ponieważ nasuwa skojarzenia z tekstem, jednak odnosi się zarówno do dzieł pisanych, takich jak publikacje naukowe, wiersze lub książki, jak i do utworów muzycznych, filmów (tych na You Tube również), namalowanych obrazów czy fotografii.

Zasady stosowania prawa cytatu:

1) Cytat powinien stanowić tylko dodatek do utworu, a nie w nim dominować. 

Cytat, który zawarty jest w nowym utworze, ma pełnić funkcję posiłkową, a nie dominującą. Może być zatem, jak mówi przepis, przedmiotem polemiki, analizy, recenzji, elementem pracy dydaktycznej, ale nie może stanowić większości nowego dzieła.

2) Utwór, w którym przytaczany jest cytat, musi sam w sobie być chroniony prawami autorskimi.

Prawo zezwala na skorzystanie z cytatu w dziele, które same w sobie jest utworem i jest przedmiotem ochrony praw autorskich.

3) Można cytować tylko fragmenty większego utworu, ale jeśli jest on krótki (np. wiersz, fraszka), można zacytować go w całości. 

Prawo nie określa jednak dokładnie objętości krótkiej formy dzieła, więc często można spotkać się z nadinterpretacją.

4) Cytat musi być wyraźnie wyznaczony w utworze, w którym został zawarty.

Należy dokładnie wyróżnić cytaty w tekście, aby odbiorca z całą stanowczością mógł odróżnić, która część utworu nim jest, a która już nie.

5) Konieczne jest wskazanie autora danego cytatu.

Najlepiej, kiedy w nowym dziele podaje się imię i nazwisko twórcy pierwotnego utworu, jednak czasami zdarza się, że podawane są pseudonimy. Co do zasady, należy podać takie dane, aby w precyzyjny sposób można było wskazać autora cytatu.

6) Można cytować dane dzieło, ale do takiego stopnia, aby nie ograniczało zdolności do eksploatacji pierwotnego utworu przez autora. 

Jeśli autor cytowanego dzieła poprzez jego zacytowanie będzie na tym stratny, uważa się, że zostało naruszone prawo cytatu.