Prawo do zachowku

Dziedziczenie na podstawie testamentu ma pierwszeństwo przed dziedziczeniem ustawowym. W testamencie tym spadkodawca dowolnie rozdysponowuje swój majątek wskazując osoby z najbliższej rodziny, jak i niespokrewnione. W przypadku, gdy spadkodawca zapisze cały majątek obcej osobie, z pominięciem najbliższej rodziny i o tym fakcie dowiedzą się w trakcie postępowania spadkowego, mają prawo do zachowku.

Zachowek ma na celu ochronę interesów członków najbliższej rodziny spadkodawcy, przed niekorzystnymi dyspozycjami majątkiem, dokonanymi przez spadkodawcę w testamencie lub w formie poczynionych za życia darowizn.

Zgodnie z art. 991 § 1 k.c. – uprawnienie do zachowku przysługuje:

• zstępnym spadkodawcy (tj. dzieciom, wnukom, prawnukom),
• małżonkowi spadkodawcy,
• jego rodzicom oraz obejmuje przysposobione dzieci, które traktuje jak własne.

Natomiast roszczenie o zachowek nie przysługuje:

• rodzeństwu spadkodawcy,
• dalszym krewnym,
• powinowatym spadkodawcy,
• osobom wydziedziczonym w testamencie na mocy art. 1008 Kodeksu cywilnego, czyli postępującym w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, gdy dopuściły się względem spadkodawcy albo najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu, rażącej obrazy czci, jeżeli nie dopełniały względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych. Jeżeli spadkodawca przebaczył i w chwili przebaczenia miał zdolność do czynności prawnych powoduje to nieskuteczność wydziedziczenia i obowiązek wypłaty zachowku na żądanie uprawnionego,
• osobom niegodnym dziedziczenia (przyczyną uznania za niegodne mogą być: zniszczenie, ukrycie lub przerobienie testamentu spadkodawcy, świadome skorzystanie z sytuacji, kiedy czynności tych dokonała inna osoba),
• osobom, które zawarły ze spadkodawcą umowę o zrzeczeniu się dziedziczenia,
• małżonkowi, przeciwko któremu spadkodawca przed śmiercią wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione (separacja orzeczona wyrokiem sądu, a nie tylko separację faktyczną). Także po uprawomocnieniu się wyroku w sprawie o rozwód małżonek nie będzie mógł skutecznie dochodzić zachowku od drugiego z małżonków,
• osobom, które odrzuciły spadek.

Zgodnie z art. 991 Kodeksu cywilnego wysokość należnego zachowku jest określona kwotowo i obliczana jest od wartości udziału spadkowego, który przypadłby spadkobiercy w przypadku dziedziczenia ustawowego. Stanowi zasadniczo połowę jego wartości. W przypadku osób trwale niezdolnych do pracy albo małoletnich, zachowek wynosi dwie trzecie wartości udziału spadkowego. Osobie uprawnionej do zachowku nie przysługuje prawo domagania się jakiejkolwiek rzeczy będącej składnikiem spadku.

Do zapłaty zachowku zobowiązani są: w pierwszej kolejności spadkobiercy, którzy odziedziczyli spadek, następnie osoby, którym spadkodawca zrobił w testamencie zapis windykacyjny i kolejno osoby na rzecz których spadkodawca poczynił darowizny doliczane do spadku.

Jeżeli osoba zobowiązana do zapłaty zachowku (pomimo wezwań do zapłaty) nie wywiązuje się dobrowolnie ze swojego obowiązku, wówczas należy skierować pozew do sądu rejonowego o zapłatę kwoty stanowiącej wartość należnego zachowku. W przypadku, gdy kwota jest wyższa niż 75 000 zł sprawę należy skierować do sądu okręgowego. Obliczenie wysokości należnego zachowku jest złożone, ale dokładne wyliczenie wysokości dochodzonej kwoty wpłynie na wysokość opłaty sądowej, którą ponosi strona występująca z pozwem.

Roszczenie uprawnionego z tytułu zachowku przedawnia się z upływem pięciu lat od dnia ogłoszenia testamentu. W przypadku roszczenia przeciwko osobie zobowiązanej do zapłaty zachowku z tytułu otrzymanych od spadkodawcy zapisu windykacyjnego lub darowizny przedawnia się z upływem lat pięciu od otwarcia spadku.