Czym jest klauzula niedozwolona?

Otna Ydur/bigstockphoto.com

Czym są klauzule abuzywne, zwane inaczej niedozwolonymi? Gdzie mogą występować i jakie są konsekwencje ich stosowania? Klauzula abuzywna to niedozwolona klauzula umowna, niewiążąca na podstawie art. 385 § 1 Kodeksu cywilnego. Czyli inaczej mówiąc taka, która nie została indywidualnie uzgodniona z konsumentem, nie miał on wpływu na jej treść, natomiast klauzula określa jego prawa oraz obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami.

Jak rozpoznać klauzule abuzywne?

Jeśli mamy jakieś wątpliwości, spróbujmy poszukać podobnego przypadku w sieci, wpisując podejrzany fragment. Pomocne będzie także przyswojenie sobie treści artykułu 385 Kodeksu cywilnego. Zawiera on katalog kryteriów, które będą pomocne w ocenie klauzuli. W internecie dostępna jest także baza zawierająca listę klauzul abuzywnych, które wykryto w umowach. Jest to baza decyzji prezesa UOKiK, w której zapisywane są przypadki notowane od 2017 roku. Każdy z nich jest szczegółowo omówiony i dostępny w formacie PDF. Jeśli potrzebujemy informacji sprzed tego okresu, dostępny jest także stary rejestr klauzul niedozwolonych.

Warto śledzić także informacje udostępniane przez UOKiK, w tym raporty zawierające omówienia wzorów umów w rozmaitych branżach. Zawierają zarówno postanowienia, jak i prawną argumentację.

Co zrobić, gdy natkniemy się na klauzulę abuzywną?

Postępowanie jest inne, w zależności od tego, czy to tylko nasze przypuszczenie, czy klauzula znajduje się już w rejestrze. Jeśli podejrzewamy, że mamy do czynienia z niedozwoloną klauzulą, możemy złożyć zawiadomienie na piśmie do UOKiK. Musi ono zawierać dane przedsiębiorcy, nasze dane, opis i wskazanie podejrzanej klauzuli. Należy również dodać uzasadnienie, dlaczego naszym zdaniem jest to klauzula abuzywna. Po weryfikacji UOKiK wyśle nam pismo z decyzją i jej uzasadnieniem. Jeśli nasze przypuszczenia były zasadne, rozpocznie się także postępowanie administracyjne wobec przedsiębiorcy, którego zgłosiliśmy.

W przypadku, gdy taka klauzula jest już w rejestrze, konieczne jest postępowanie sądowe. Sąd przeprowadzi wówczas kontrolę incydentalną postanowień umowy i wyda decyzję, że klauzula nie wiąże konsumenta. Jeśli mamy do czynienia z firmą, która w przeszłości stosowała tę samą klauzulę, możemy złożyć zawiadomienie do UOKiK z podejrzeniem, że firma stosuje praktyki, które naruszają interesy zbiorowe konsumentów.

Gdzie występują klauzule niedozwolone?

Omawiane klauzule dotyczą przypadków, w których konsumenci nie mogą negocjować warunków umowy. Mogą ją jedynie podpisać lub odrzucić. Umowy tego typu są stosowane przez szereg instytucji, na przykład dostawców energii, gazu czy usług, a także przez banki lub zakłady ubezpieczeniowe. Wiąże się to z ryzykiem, że przedsiębiorca narzuci konsumentowi zapisy, które będą dla niego niekorzystne. Kodeks cywilny stanowi, że takie postanowienia, które nie były uzgadniane indywidualnie, nie są dla konsumenta wiążące. Zwłaszcza, jeśli naruszają jego interesy lub są sprzeczne z dobrymi obyczajami. Przykładem takich zapisów są klauzule, które wyłączają odpowiedzialność przedsiębiorcy za niewłaściwe wykonanie lub w ogóle brak wykonania zobowiązania.