Jak zrzec się spadku?

Pojęcie zrzeczenia się spadku, często utożsamiane jest i używane zamiennie z pojęciem odrzucenia spadku, jednak są to zupełnie odmienne instytucje wywodzące się z kodeksu cywilnego.

Zrzeczenie się spadku odbywa się poprzez zawarcie umowy między spadkobiercą ustawowym a przyszłym spadkodawcą. Dla swej ważności musi mieć ona formę aktu notarialnego sporządzonego przez notariusza, co oznacza, że każda inna forma tej umowy nie rodzi żadnych skutków prawnych. W przeciwieństwie do odrzucenia spadku zrzeczenie się dziedziczenia jest więc oświadczeniem woli spadkobiercy dokonanym za życia spadkodawcy, a jego skutki prawne następują dopiero z chwilą otwarcia spadku, czyli z chwilą śmierci osoby, po której nastąpiłoby dziedziczenie.

Przedmiotem takiej umowy jest zrzeczenie się dziedziczenia ustawowego, a jej postanowienia nie rozciągają się na dziedziczenie testamentowe. Oznacza to, że spadkobierca ustawowy, który zrzekł się dziedziczenia, może nadal dziedziczyć na mocy sporządzonego przez spadkodawcę testamentu. W doktrynie utarł się pogląd, iż zrzeczenie się można ograniczyć jedynie do ułamkowej części spadku lub udziału w nim, który przypadłby spadkobiercy w drodze dziedziczenia ustawowego, lub zrzec się jedynie prawa do zachowku.

Na podstawie zawartej umowy zrzekający się traktowany jest tak jakby nie dożył otwarcia spadku, co oznacza, że nie będzie on dziedziczył po spadkodawcy z ustawy, nie ma prawa do zachowku, ani do innych korzyści przypadających mu na mocy ustawy.

Co do zasady zrzeczenie się dziedziczenia obejmuje również zstępnych zrzekającego się, chyba, że w umowie postanowiono inaczej. Jeśli jednak w umowie nie ograniczono skutków zrzeczenia dziedziczenia wyłącznie do zrzekającego się, konsekwencjami jego decyzji objęci zostaną także jego zstępni, niezależnie od swej woli. Skutki te dotyczą nie tylko zstępnych żyjących w chwili składania oświadczenia przez zrzekającego się, ale także zstępnych urodzonych po dacie zawarcia umowy, tych których pochodzenie od zrzekającego się zostało ustalone po tej dacie lub po dacie otwarcia spadku.

Umowa może zostać zawarta przez pełnomocnika, którego jedna ze stron umocowała pełnomocnictwem szczegółowym. W imieniu małoletniego spadkobiercy umowę taką może zawrzeć jego przedstawiciel ustawowy, po uprzednim uzyskaniu zgody sądu opiekuńczego.

Jak każda umowa również i ta może zostać rozwiązana, a jej skutki uchylone. Jednak umowa uchylająca umowę zrzeczenia się dziedziczenia musi zostać zawarta pomiędzy spadkobiercą a spadkodawcą, nie jest więc możliwe jej odwołanie, jeśli doszło do otwarcia spadku. Na skutek umowy uchylającej spadkobierca ponownie zyskuje wszystkie prawa przysługujące mu w związku z dziedziczeniem ustawowym. Dla swojej ważności również i ta umowa musi mieć formę aktu notarialnego.