Prawa pracownika dotyczące urlopu

Andrey Armyagov/bigstockphoto.com

Prawo do urlopu to jedno z podstawowych praw pracowniczych. Jest konstytucyjnym prawem obywatelskim, gwarantowanym przez art. 66 Konstytucji RP. Pracownik nie może zrzec się prawa do urlopu.

Zgodnie z art. 152 § 1 Kodeksu pracy pracownikowi przysługuje prawo do urlopu corocznego, nieprzerwanego i płatnego. Urlop może zostać podzielony na części tylko na wniosek pracownika, jedna część urlopu powinna trwać minimum 14 dni kalendarzowych.

Pracodawca jest obowiązany udzielić pracownikowi urlopu w tym roku kalendarzowym, w którym pracownik uzyskał do niego prawo. Urlopy podstawowe przysługują wszystkim pracownikom po przepracowaniu określonego czasu pracy. Urlopy dodatkowe przysługują niektórym grupom pracowników zatrudnionym w warunkach uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia.

Wymiar urlopu jest uzależniony od stażu pracy. Przysługuje pracownikowi 20 dni, jeżeli ma staż pracy krótszy niż 10 lat, 26 dni, jeśli zatrudnienie wynosi więcej niż 10 lat. Jeśli pracownik jest zatrudniony w niepełnym wymiarze czasu pracy, czas urlopu ustala się proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy tego pracownika, biorąc za podstawę wymiar urlopu. Niepełny dzień urlopu zaokrągla się w górę do pełnego dnia. Urlop powinien być wykorzystany w tym roku, za który przysługuje, jednak mogą zajść szczególne okoliczności, które uniemożliwią wybranie dni urlopu w tym czasie. W takim przypadku urlop przechodzi na następny rok. Powinien on zostać wykorzystany do 30 września roku następnego.

Dodatkowe urlopy to urlop na żądanie, urlop okolicznościowy, urlop szkoleniowy, urlop macierzyński lub tacierzyński, ojcowski oraz urlop wychowawczy.

Urlop na żądanie jest częścią urlopu wypoczynkowego.  Nie musi być planowany, może być odbierany w częściach lub w całości. Urlop na żądanie należy wykorzystać w danym roku kalendarzowym, gdyż nie przechodzi on na rok kolejny. Pracodawca nie może odmówić udzielenia urlopu na żądanie. Zgodnie z kodeksem pracy, chęć skorzystania z urlopu na żądanie pracownik powinien zgłosić przełożonemu najpóźniej w dniu jego rozpoczęcia.

Urlop okolicznościowy należy się pracownikom ze względu na wydarzenia o charakterze rodzinnym czy osobistym. Można go otrzymać z powodu ślubu, narodzin dziecka lub zgonu bliskiej osoby. Udzielany jest na podstawie wniosku. Pracodawca może zażądać potwierdzenie w postaci dokumentu poświadczającego np. ślub, narodziny lub zgon.

Urlop szkoleniowy może zostać udzielony na wniosek osobie, która podnosi swoje kwalifikacje zawodowe. Aby pracownik mógł skorzystać z takiego urlopu, pracodawca musi wcześniej wyrazić zgodę na podjęcie nauki. Urlop udzielany jest na 6 lub 21 dni.

Urlop macierzyński lub tacierzyński przysługuje jednemu z rodziców, którym urodziło się dziecko. Trwa 20 tygodni, z czego matka musi wykorzystać obowiązkowo 14 tygodni po porodzie. Pozostałe 6 tygodni matka może wykorzystać dowolnie – przed porodem lub po nim. Może też z niego zrezygnować i wrócić do pracy. 6 tygodni urlopu może również wykorzystać ojciec dziecka, pod warunkiem, że jest ubezpieczony. Po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego matka lub ojciec mogą wykorzystać urlop rodzicielski trwający do 32 tygodni.

Urlop ojcowski to dodatkowy urlop, który może wykorzystać ojciec. Nie jest on obowiązkowy. Jeżeli ojciec nie zdecyduje się na skorzystanie z urlopu, nie przysługuje mu wynagrodzenie za ten czas. Urlop ten udzielany jest niezależnie od urlopu macierzyńskiego przysługującego matce dziecka i może trwać do 2 tygodni.

Urlop wychowawczy udzielany jest na wniosek pracownika. Jest bezpłatny i można go wykorzystać do końca roku kalendarzowego, w którym dziecko ukończy 6 lat. Pracodawca nie może odmówić udzielenia takiego urlopu. Może trwać maksymalnie 3 lata i może być wykorzystywany w 5 częściach.